Jođiheaddji ráhpansárdni / Leders åpningstale

Les talen på norsk lenger ned.

Ráhkis riikkačoahkkin! 

Lea erenoamáš somá sávvat didjiide buohkaide váimmolaš bures boahtima NBR riikačoahkkimii - dáppe mu ruovttuguovlluin Plassjes! Sávan ahte dii lehpet bures heivehan iežadet, ja ahte mii oažžut buori vahkkoloahpa ovttas.  

Guovlu gos dii dál lehpet, biddjui UNESCO máilmmiárbelistui jagi 1980. 2010:s viiddiduvvui máilmmiárbeguovlu nu ahte fátmmasta  maiddái kultureanadagaid dás birra. Dat kulturárbi ja dat kulturárvvut mat suodjaluvvojit go boahtet máilmmiárbelistui, ii siskkil dušše dakkár suodjaleami mii čatnasa Plassje ruvkedoaimmaide, muhto mas maiddái sámi kultuvra galgá deattuhuvvot ja suodjaluvvot. Dán bokte lea boazodoalu geavaheapmi ja mearkkašupmi guvlui ožžon deaŧalaš dohkkeheami.  

Boazodilis Plassjes lea guhkes áiggi ruohttasat, ja dat lea čiehkageađgi lullisámi kultuvrii dán guovllus. Sihke mii guđet leat dáppe odne ja buolvvat min ovdal leat oktilaččat rahčan sihkkarastit boazodili vuoigatvuođaid mat gávdnojit ja máttasámi kultuvrra seailuma. Dát dáistaleapmi lea veahkehan dasa ahte mii ain leat dáppe, ja dáppe mii ain áigut leat.  

Odne leat 3 boazoorohaga mat guoskkahit Plassje gieldda. Dát leat Saanti sijte ja mu iežan sijte, Gåebrien. Mis leat oktasaš dálveguohtumat Femunden orohagas mii lea mátta- ja nuorttabealde Plassje gitta Ruoŧa rádá rádjai. Mis leat oktiibuot 19 siidaoasi ja daid bokte leat sullii 120 olbmo njuolgga čadnojuvvon boazodillái.   

Dás válddahuvvui oanehaččat Plassje boazodilli.  

Ovdalgo mun joatkkán, de mii, árbevieru mielde, muittašit min badjevieljaid ja –oappáid guđet leat guođđán min maŋimuš jagi.  Áiggun álggos lohkat namaid, ja de mii čuožžilit 1 minuvhtta jaskesvuhtii. (Inge loohká namaid).

Minuvtta jaskesvuohta.
  
------ 

Jus ovttain sániin galggan válddahit vássán jagáš bargguid, de ferte leat sátni "árjjalaš". Dát lea válddahallan lean beassan dovdat Jus ovttain sániin galggan válddahit vássán jagáš bargguid, de ferte leat sátni "árjjalaš". Dát lea válddahallan lean beassan dovdat jođiheaddjin, dán lea maid stivra ja min hálddahus beassan dovdat.

Mis leat leamaš stuorra lossa proseassat jođus, mii dagaha ahte mis muhtumin livčče sáhttán leat 3 geardde eanet bargit - ja buohkain livčče leamaš eambbo go doarvái bargu. Vaikko leat unnán resurssat, de leat liikká nagodan čađahit áššiid maidda mii leat searvan, muhto dát lea máksán ja dagahann sihke eahket- ja vahkkoloahppabargguid min bargiide. Eanemus gáibideaddji ášši dán rádjai dán jagi, lea bargu boazodoallolága ollislaš ođasmahttimiin. Dát bargu álggahuvvui borgemánus 2023, ja dan rájes leat leamaš máŋga bargočoahkkima ja 7 konsultašuvnna Eanadoallo- ja biebmodepartemeantta ja NBR gaskka.

Dasa lassin lea NBR dán jagi álggus čađahan bargobájiid báikkálaš servviiguin mat leat leamaš vuođđun konsultašuvnnaide. Konsultašuvdnaproseassa váldofáddán leat leamaš boazodoalu siskkáldas organiseren, boazodoalu vejolašvuohta juksat eananjuohkindikki ja boazodoalu buhtadusovddasvástádusa. NBR lea maid čujuhan dárbbu lagabut geahčadit mearrádusaid mat gusket boazodili areálaid sihkkarastimii, ráŋggáštankapihttálii, boazodoalu olgguldas hálddašeapmái ja ulbmilmearrádussii - muhto dađi bahábut dagahii unnán áigi ahte ii lean vejolaš revideret dáid mearrádusaid dán vuoru. Mii eaktuditit ahte jođánit boahtá maŋisčuovvu revišuvdnaproseassa.

Stivrra bealis leimmet mii sávvat ahte gulaskuddannotáhta galggai leat gárvvis ovdal riikkačoahkkima, nu ahte mii livčiimet beassat gieđahallat ášši dáppe ja dál. Dat ii lean vejolaš. Departemeantta dieđuid mielde sáddejuvvo ášši almmolaš gulaskuddamii suoidnemánu álggus dán jagi. Danne lea stivra baicce plánen doallat viiddiduvvon luohttámušválgakonferánssa borgemánu 23. - 24. beaivvi Álttás, gos mii galgat gieđahallat gulaskuddannotáhta.   

Mun ávžžuhan sihke báikkálaš servviid ja orohagaid geavahit áiggi gulaskuddanáššái, go cealkámušat bohtet šaddet vuođđun loahpalaš konsultašuvnnaide skábmamánu álggus. Dasto boahtá ráhkaduvvot proposišuvdna mii gišđahallojuvvo stáhtaráđis njukčamánu 21. b. boahtte jagi, ja mii sáddejuvvo Stuoradiggái gieđahallamii giđđasešuvnnas 2025.  

Mii leat maid dán giđa álggahan konsultašuvnnaid ođđa minerálalága birra. Min vuolggasadji dán konsultašuvdnabargui lea ahte ođđa minerálaláhka galgá ollašuhttit Norgga álbmotrievttálaš geatnegasvuođaid sápmelaččaid ektui eamiálbmogin, ja dákko lea minerálaláhkalávdegoddi bidjan buori vuođu - go lea árvaluvvon oalle garra gáibádusat mineráladoaimmaide árbevirolaš sámi guovlluin.  

NBR áigu čuovvolit dán linnjá konsultašuvdnaproseassa bokte. Konsultašuvnnaid fáddán lea earret eará gažaldat ahte galget go leat oktasaš njuolggadusat olles árbevirolaš sámi guvlui Norggas, áššegieđahallamii ja mearrádusproseassaid oassálastimii, sámi giela, kultuvrra ja ealáhusdoaimmaid luondduvuđđosa deattuheapmái ja dasto buhtadussii ja máksui minerálaroggamiid oktavuođas álgoálbmotguovlluin. 

Eará konsultašuvdnaproseassa maid ferte namuhit, lea konsultašuvnnat boraspiriid birra ráđđehusa doaibmabidjopáhkas boazodoalu ja energiija várás. Ráđđehus ovddidii doaibmabidjopáhka juovlamánu 20. b. 2023, ja sin ulbmil dáinna lea láhčit dilálašvuođaid dárbbašlaš fámu ja fierpmádaga joatkkahuksemii Gaska- ja Davvi-Norggas, seammás go boazodili beroštumit galget vuhtiiváldojuvvot buolvaperspektiivvas. Dan birra áigu eanandoallu- ja biebmoministtar Geir Pollestad muitalit eanet maŋŋil otná beaivemállásiid.  

Mii guoská dáidda konsultašuvnnaide, de lea min čielga vuolggasadji ahte doaibmabidjopáhkka ii galgga sáhttit geavahuvvot gákkanin bágget ovdan energiijadoaibmabijuid boazodoalloguovlluin. "Juo" doaibmabidjopáhkkii ii mearkkaš seamma go "juo" energiijahuksemii - vaikko doaibmabidjopáhkka sisttisdoallá ollu buriid boraspire doaibmabijuid maiguin NBR lea bargan oažžut dohkkehuvvot máŋggaid jagiid čađa. 

Mannan vahkus álggahuvvui váikkuhusčielggademiid ođđa metodihka ráhkadeapmi, masa mii oassálastit referánsajoavkku bokte. Mis leat stuorra vuordámušat dán bargui, ja mas mii lunddolaččat áigut bargat dan ala ahte boazodoalu mielváikkuheapmi ja váikkuhus oažžut árbevirolaš ja vásáhusvuđot máhtolašvuođa mielde čielggadanprosessii - seammás go ealáhusas galgá leat luohttámuš sutnje dahje sidjiide geat čielggadusa čađahit. Boazodoallu galgá sáhttit dovdat iežas čielggadusa konklušuvnnain váikkuhusaid birra ealáhussii, ja čielggadanbarggus ferte leat legitimitehta ja luohttámuš boazodoalus. Mii leat Fovse-ášši čađa oaidnán ahte nuppegeažálašvuohta mielddisbuktá divrras áššeproseassaid mat ádjánit. 

Vuossárgga dán vahkus lei mis maid vuosttaš čoahkkin Gielda- ja guovlodepartemeanttain ođđa bagadusevttohusa birra bieggafápmorusttegiid plánema ja konsešuvdnagieđahallama birra. Plánaveahkki váldá ovdan earret eará dan movt guovlomuddema ja konsešuvdnaohcamiid proseassat berrejit oktiiordnejuvvot, ja movt suohkanat sáhttet sihkkarastit mieldeváikkuheami  ja oassálastima konsultašuvdnaproseassa bokte.  

Go geahččá njuolggadusrievdadusaid viidodaga ja daid proseassaid mat leat jođus, mat earret eará galget álkidahttit bieggafápmoáššiid áššegieđahallama, de čájeha dát mearkka das mii min ovddabealde lea boahtteáiggis. Energiijahuksemat bohtet hástalit boazodoalu olmmošlaš ja ekonomalaš resurssaid, sihke Fovse- ja Åajvaerie-ášši leat ovdamearkkat dasa.  

Go guoská Fovse-áššái, de leat nugo diehtit dahkkojuvvon šiehtadusat goappašiid siiddain, vuosttaš šiehtadus Mátta-Fovse siiddain dahkkojuvvui juovlamánus diibmá, ja maŋit šiehtadus Davvi-Fovse siiddain dahkkojuvvui njukčamánus dán jagi. Dál lea NIBIO čielggadeamen identifiseret ja ráddjet vejolaš lassieatnamiid goappaš siiddaide. Áigi ferte čájehit makkár boađus šaddá - muhto mii eaktudit ahte čoavddus šaddá dakkár mainna boazodoallu sáhttá birget konsešuvdnaáigodagas.  

Åajvaerie-ášši lea guokte maŋimuš vahku ovdal riikkačoahkkima leamaš gieđahallamis Helgelándda diggegottis, gos Jillen Njaarke orohat lea bealuštan iežaset vuoigatvuođaid bieggafápmohuksejeaddji Øyfjellet Wind vuostá.  

Ášši álggii veaháš dramáhtalaččat, go árvvoštallanmiellahttu ja boazoeaiggát Per Thomas Kuhmunen váldojuvvui eret áššis čuoččuhuvvon inhabilitehta geažil - juste danne go son lea ovdal cealkán iežas vásáhusaid areálasisabahkkemiin ja makkár váikkuhusat dáin leat boazodollui.  

Ferten dadjat ahte hirpmahuvven sakka dán lágan inhabilitehta gieđahallamiin, go geavatlaš váikkuhus lea ahte riektegieđahallan fertii čađahuvvot dakkár árvvoštalliid haga geain lea boazodoalloduogáš ja árbevirolaš boazodillemáhtolašvuohta. Jus boazodoalloáššiin dát šattašii dáhpin, de čuozašii dát  - mu oaivila mielde - boazodili riektesihkarvuhtii, go ii oktage boazoeaiggát sáhtašii doaibmat árvvoštallin sisabahkkenáššiin – go buot boazoorohagain Norggas leat máŋga sisabahkkenášši álelassii jođus.  

Go geahččá energiijahuksemiid boahtteáiggi perspektiivvas, de lea áibbas čielggas ahte luondu ii sáhte guoddit buot plánejuvvon bieggafápmorusttegiid, oktan mieldečuovvu infrastruktuvrrain. Dát leat huksemat mat leat lassin buot eará sisabahkkemiidda boazoguohtonguovlluin. Danin FERTEJIT eiseválddit jurddašišgoahtit ođđasiid ja gávdnat eará čovdosiid sihkkarastit energiijabuvttadeami Norggas - dakkár čovdosa mii ii gáibit stuorra eanangáržžidemiid.  

Eará suorgi mii fuolastuhttá mu, lea makkár váikkuhusaid lassáneaddji suodjalusdoaimmat Norggas bohtet dagahit rákkis sihkkarvuođadili geažil Eurohpás ja muđui máilmmis. Mii oaidnit juo ahte stuora militeara hárjehallamat lassánit, ja mii gullat ahte galget huksejuvvot eanet rádárrusttegat ja eará militeara infrastruktuvra - mii boahtá hástalit boazodoalu vuoigatvuođaid stuorra osiin riikkas. NBR:s ferte leat strategiija dasa mo mii galgat dustet dáid hástalusaid.    

Stuorra deaddu min eatnamiid vuostá dagaha ahte olmmoš sáhttá dovdat doaivvuhisvuođa - go dat šaddá nu issoras - sihke áššiid logu dáfus ja plánejuvvon huksemiid sturrodaga dáfus. Dát ovdáneapmi - mii lea áiggi mielde dáhpáhuvvan - lea áittan boazodollui, ii dušše ealáhussan - muhto maiddái kulturdoaimmaheaddjin. Danne lea nu dehálaš ahte mii ieža ráhkadit arenaid gos mii sáhttit digaštallat strategiijaid ja čuolbmačilgehusaid ovttas. Dás namuhan erenoamážit Boazodoallofierpmádaga ásaheami elfápmoplánaid vuostá Finnmárkkus. NBR áigu fállat veahki fasiliteret čoahkkimiid, nu ahte mii veahkehat ráhkadit fásta rámmaid čoahkkimiidda ja masa maiddái min areálaráđđeaddibálvalus sáhttá veahkehit.     

Boazodoalu guohtuneatnamiid gáržžideapmi lea sáhttán dáhpáhuvvat eiseválddiid buressivdnádusain, ja dutkan lea vuođuštuvvon boasttu teoriijaid ala, mii lea dagahan issoras váikkuhusat boazodollui, erenoamážit lullisámi guovllus. Dát lea dutkan mii maid lea geavahuvvon vuođđun diggeáššiin, ja vuođđun njuolggadusaid ráhkadeamis.  

Dihtomielalašvuohta das ahte boazosámi álbmot lea vásihan systemáhtalaš vealaheami ja vearrivuođa orru dál lassáneame, ja dat boahtá ovdan maiddái Duohtavuođa- ja seanadankommišuvnna raporttas.  

Femund-duomus mieđihii Alimusriekti ahte ovddeš boazodoallolágaid láhkaovdabargguin lea áibbas čielga "…dovdo leat čállojuvvon dakkár áiggis  go oaidnu sámiid vuoigatvuođaid birra lei earálágan go odne", ja ahte "...boarráseamos  ovdabarggut čájehit gudnetmeahttun historjjá ja badjelgeahččanvuođa sámi boazodoalus."   

Juovlamánus 2023 celkkii Norgga Teknihkalaš ja Luonddudieđalaš Universitehta ja šállošii lullisámi álbmogii go sii leat geavahan "vearu historjáčállima" lullisámi historjjá birra. Mun gohčodan baicce dán historjáfálskemin, mas guovllu sápmelaččat leat gohčoduvvon "sisafárrejeaddjin" ođđasat áiggis. Dát teoriija lea veahkehan goaridit boazodoalu ja bilidit ollu boazosápmelašbearrašiid stuorra osiin lullisámi guovllus.  

Mii eat boađe dohkkehit eanet marginaliserema.  

Historjáfálsken ja vearrivuohta maid duopmostuolut leat dahkan lea veahkehan marginaliseret min kultuvrra. Dan mii eat dohkket, ja mii gáibidit ahte dát vearrivuohta galgá njulgejuvvot.  

Min muosáhusvuđot- ja árbevirolaš máhtolašvuohta GALGÁ leat lunddolaš oassi máhtolašvuođasvuođus buot sisabahkkenáššiin, ja dán máhtolašvuođa lea dušše boazodilli ieš mii hálddaša. Dát máhttu ii galgga geavahuvvot dušše areálageavaheami ja sisabahkkemiid oktavuođas, muhto maiddái boraspiredili oktavuođas. 

Dán giđa leat mii oaidnán olu videoid boazodoalus mat leat juogaduvvon sosiála mediain ja mat duođaštit mo goaskin rohkkáha ja goddá misiid. Boađusin lea ahte ealus lea unnán reantu ja mii dasto dagaha unnán buvttadeapmi. Dasa lassin leat mis vahágat eará boraspiriid geažil. Dálá boraspirehálddašeapmi lea measta šaddan muhtun lágan dađistaga bággoheaittiheapmi boazodoalus maid mii eat sáhte dohkkehit. Mii vuordit ahte dat konsultašuvdnaproseassa mii lea jođus boraspire doaibmabidjopáhka oktavuođas, dahká erohusa,  buorrin boazodollui ja eará guohtunealáhusaide.  

Okta ášši mii lea garrasit suhttadan mu mannan jagi, lea Lierne suohkana ášši Trøndelágas. Dán áššis dubmejuvvui boazoeaiggát guđa mánu eaktodáhtolaš giddagassii Frostating Lágamánnerievttis go son lea goddán guovžža ja 2 čivgga mat ovtto fallehedje su ealu guottetáiggi. Alimusrievtti guoddalanlávdegoddi hilggui guoddaleami, ja nu mii leat báhcán duomuin mii unnit eanet lea heađuštan luondduvalljodatlága 17. § heahtegádjunmearrádusa, seammás go mis dál váilu riektečielggadeapmi dain dáhpáhusain go čuožžila riidu gaskal luondduvalljodatlága ja stáhta geatnegasvuođaid, mat leat sápmelaččaid ektui álgoálbmogin. 

Dákkár áššit addet midjiide dakkár dovddu ahte stáhta geavaha boastut iežas válddi - go mii dubmehallat rihkolažžan, go mii geahččalit suodjalit iežamet eallinvuođu. Dat lea áibbas dohkketmeahttun. Mun doaivvun ja jáhkán ahte váidda mii sáddejuvvo ON:a álgoálbmotvuoigatvuođaid bargojovkui dán áššis buktá čilgehusaid mat gártet boazodollui buorrin. 

Lea duođaštuvvon ahte sihke boraspire- ja sisabahkkendilli hástala min psyhkalaš dearvvašvuođa balu ja lossamiela hámis danin go min ealáhus, kultuvra ja eallinvuohki leat áitaga vuolde. Danin fertet mii buohkat váldit ovddasvástádusa leat lagamušolmmožin go juoga dáhpáhuvvá ja čuohcá  min bargoskihpáriidda ja ránnjáide. 

Váldde liige telefuvdnahálešteami olbmuin gii du mielas dárbbaša dan, fina galledeamen, duostta jearrat "Mo duinna manná?" ja duostta vástidit rehálaččat.  

Danin lea nu dehálaš ahte sámi nuorat guovdduštit psyhkalaš dearvvašvuođa. Háliidan erenoamážit giitit Nils Arne Hætta, Guovdageaidnu, gii rahpasit hálai dán birra jearahallamis árabut dán dálvvi - ja mas son ávžžuhii jávkadit tabuid dán fáttá birra.  

Dát ávžžuhus bođii maiddái Aslak Sokkis seamma jearahallamis, mas son čujuhii ahte "..eallin boazosápmelažžan lea garas, ja ahte ii goassige sáhte čájehit iežas raššivuođa". Mun háliidan veaháš rievdadit dán, ja dadjat ahte justa garra eallima geažil boazodoalus, de lea deaŧalaš hupmat psykalaš dearvvašvuođa birra.  Dan dahkat, dat duođašta nanusvuođa, ja iige nuppe gežiid.  

Dáigguin sániiguin loahppan, háliidan sávvat didjiide buori ja sisdoallorikkis riikačoahkkima!

Giitu beroštumis.   

Kjære landsmøte! 

Det er ekstra hyggelig å kunne ønske dere alle hjertelig velkommen til NRLs landsmøte - her på mine hjemtrakter i Røros! Jeg håper dere har funnet dere vel til rette, og at vi får ei fin helg sammen.  

Området dere nå befinner dere i, ble i 1980 inntatt på UNESCOs verdensarv-liste. I 2010 ble verdensarvområdet utvidet til også å omfatte omkringliggende kulturlandskaper. Den kulturarv og de kulturverdier som gis beskyttelse ved å stå på verdensarvlisten, innbefatter ikke bare vern knytta til gruvevirksomheten i Røros, men hvor også den samiske kulturen skal fremheves og gis beskyttelse. Gjennom dette har reindriftens bruk og betydning for området fått en viktig anerkjennelse.  

Reindriften i Røros har røtter langt tilbake i tid, og er en hjørnestein i den sørsamiske kulturen i området. Både vi som er her i dag, og generasjonene før oss har stått i en kontinuerlig kamp for å sikre reindriftens eksisterende rettigheter og overlevelsen av den sørsamiske kultur. Denne kampen har bidratt til at vi ennå er her, og her skal vi fortsatt være.  

I dag er det 3 reinbeitedistrikter som berører Røros kommune. Disse er Saanti sijte og min egen sijte, Gåebrien. Vi har felles  vinterbeiter i Femunden sijte som ligger sør og øst for Røros til svenskegrensen. Vi har totalt 19 siidaandeler og gjennom disse er ca. 120 personer direkte tilknyttet reindrifta.   

Det var kort beskrivelse av reindriften i Røros.  

Før jeg går videre, skal vi tradisjon tro, minnes våre reindriftskollegaer som har forlatt oss i løpet av det siste året. Jeg vil først lese opp navnene, og så reiser vi oss for 1. minutts stillhet. (Navnene ble lest opp.) 

1. minutts stillhet 

------ 

Hvis jeg med ett ord skal beskrive arbeidet i året som er gått, må det være ordet «intenst». Det er en beskrivelse som både jeg som leder, styret og vår administrasjon har fått kjenne på. Vi har hatt store tunge prosesser gående, som gjør at vi til tider kunne hatt 3 ganger flere ansatte – og som alle ville hatt hendene fulle av jobb. Til tross for begrensede ressurser, har vi likevel klart å levere på de sakene vi er involvert i, men dette har kostet både i form av kvelds- og helgejobbing for våre ansatte.  

Den mest krevende saken hittil i år, er arbeidet med en helhetlig revisjon av reindriftsloven. Dette arbeidet ble igangsatt i august 2023, og det har siden den gang vært flere arbeidsmøter og 7 konsultasjoner mellom Landbruks- og matdepartementet og NRL. I tillegg har NRL i begynnelsen av dette året gjennomført work-shop i lokallagene som grunnlag for konsultasjonene.   

Hovedtema for konsultasjonsprosessen har vært reindriftens interne organisering, reindriftens tilgang til jordskifteretten og reindriftens erstatningsansvar. NRL har også påpekt behovet for å se nærmere på bestemmelser knyttet til sikring av reindriftens arealer, sanksjonskapitlet, reindriftens ytre forvaltning og formålsbestemmelsen – men dessverre førte det korte tidsaspektet til at det ikke var mulig å revidere disse bestemmelsene i denne omgang. Vi forutsetter at dette snarlig vil komme en etterfølgende revisjonsprosess. 

Fra styrets side hadde vi håpet at høringsnotatet skulle være ferdig før landsmøtet, slik at vi fikk behandlet saken her og nå. Det var ikke mulig. I følge departementet vil saken bli sendt ut på offentlig høring i begynnelsen av juli i år. Derfor har styret i stedet lagt opp til en utvidet tillitsvalgkonferanse den 23. – 24. august i Alta, hvor vi skal behandle høringsnotatet.   

Jeg vil oppfordre både lokallag og reinbeitedistrikter å bruke tid på høringssaken, da innspillene vil danne grunnlaget for avsluttende konsultasjoner i begynnelsen av november. Det vil deretter bli utarbeidet en proposisjon som behandles i statsråd den 21. mars neste år, og som oversendes Stortinget for behandling i vårsesjonen 2025.  

Vi har også i løpet av denne våren startet konsultasjoner om ny minerallov. Vårt utgangspunkt for disse konsultasjonene er at den nye mineralloven skal oppfylle Norges folkerettslige forpliktelser ovenfor samer som urfolk, og her har minerallovutvalget lagt et godt grunnlag - ved at det er foreslått forholdsvis strenge krav til mineralvirksomhet i tradisjonelle samiske områder.  

NRL vil følge opp denne linjen gjennom konsultasjonsprosessen. Temaer for konsultasjonene er bl.a spørsmålet om det skal være felles regler for hele det tradisjonelle samiske området i Norge, saksbehandling og deltakelse i beslutningsprosesser, vektlegging av hensynet til naturgrunnlaget for samisk språk, kultur og næringsvirksomhet samt erstatning og vederlag ved mineralutvinning i urfolksområder. 

En annen konsultasjonsprosess som må nevnes, er konsultasjoner om rovvilt i regjerings tiltakspakke for reindrift og energi. Regjeringen la fram tiltakspakken den 20. desember 2023, og deres mål med denne er å legge til rette for videre utbygging av nødvendig kraft og nett i Midt- og Nord-Norge, samtidig som reindriftens interesser skal ivaretas i et generasjonsperspektiv. Dette vil landbruks- og matminister Geir Pollestad si mer om etter lunsj i dag.  

Når det gjelder disse konsultasjonene, er at vårt klare utgangspunkt at tiltakspakken IKKE skal kunne brukes som en brekkstang for å tvinge fram energitiltak i reindriftsområdene. Et ja til tiltakspakken vil ikke være ensbetydende med et ja til energiutbygging - selv om tiltakspakken inneholder mange gode tiltak om rovvilt som NRL har jobbet med å få gjennomslag for gjennom flere år. 

I forrige uke startet arbeidet med ny metodikk for konsekvensutredninger, der vi deltar gjennom referansegruppe. Vi har store forventninger til dette arbeidet, og hvor vi naturlig nok vil jobbe for at reindriftens medvirkning og bidrag av tradisjonelle- og erfaringsbaserte kunnskaper skal implementeres i utredningsprosessen – samtidig som næringen skal ha tillit til den eller de som gjennomfører utredningen. Reindriften skal kunne kjenne seg igjen i utredningens konklusjoner om virkninger for næringen, og utredningsarbeidet må ha legitimitet og tillit i reindriften. Vi har gjennom Fosen-saken sett at det motsatte fører til kostbare saksprosesser som drar ut i tid. 

På mandag i denne uka hadde vi også et første møte med Kommunal- og distriktsdepartementet om utkast til ny veileder om planlegging og konsesjonsbehandling av vindkraftanlegg. Veilederen tar bl.a opp hvordan prosessene for områderegulering og konsesjonssøknad bør samordnes, og hvordan kommunene kan sikre medvirkning og deltakelse gjennom bl.a konsultasjonsprosessen.  

Med utgangspunkt i omfanget av regelendringer og pågående prosesser som bl.a skal forenkle saksbehandlingen i vindkraftsaker, gir dette en indikasjon på hva vi står ovenfor i tiden som kommer. Energiutbygginger kommer til å utfordre reindriftens menneskelige og økonomiske ressurser, noe både  Fosen- og Øyfjell-sakene er eksempler på.  

Når det gjelder Fosen-saken, er det som kjent inngått avtaler med begge berørte siidaer, den første avtalen med Sør-Fosen sijte ble inngått i desember i fjor, og den siste med Nord-Fosen siida ble inngått i mars i år. Nå pågår det en utredning i regi av NIBIO for å identifisere og avgrense mulige tilleggsarealer for begge siidaene. Hva utfallet blir, får tiden vise – men vi forutsetter at løsningen blir noe reindriften kan leve med i konsesjonsperioden.  

Øyfjell-saken har i de to foregående uker før landsmøtet vært oppe til behandling i Helgeland tingrett, hvor Jillen Njaarke reinbeitedistrikt har forsvart sine rettigheter mot vindkraftutbyggeren Øyfjellet Wind.  

Saken fikk en noe dramatisk start, da skjønnsmedlem og reineier Per Thomas Kuhmunen ble tatt ut av saken p.g.a påstått inhabilitet – nettopp fordi han tidligere har uttalt seg om sine egne erfaringer med arealinngrep og hvilke konsekvenser dette har for reindriften.  

Jeg må si jeg ble ganske overrasket over denne form for inhabilitetshåndtering, for den praktiske konsekvensen er jo at rettsbehandlingen måtte foregå uten skjønnsmann med reindriftsbakgrunn og tradisjonell reindriftskompetanse. Om det skulle bli en utstrakt prosedyre i reindriftsaker, vil det - etter mitt skjønn - gå utover rettssikkerheten til reindriften, for ingen reineiere vil kunne fungere som skjønnsmenn i inngrepssaker - da alle reinbeitedistrikter i Norge har opptil flere inngrepssaker gående til enhver tid.  

Når man ser energiutbygginger i et framtidsperspektiv, er det helt klart at naturen ikke har bæreevne til alle planlagte vindkraftanlegg, med påfølgende infrastruktur. Dette er utbygginger som kommer på toppen av alle andre inngrep innenfor reinbeiteområdene. Derfor MÅ myndighetene begynne å tenke nytt og finne andre løsninger for å sikre energiproduksjonen i Norge – en løsning som ikke krever storstilt nedbygging av landområder.  

Et annet område som bekymrer meg, er hvilke konsekvenser den økte forsvarsaktiviteten i Norge vi gi som følge av den anspente sikkerhetssituasjonen i Europa og verden forøvrig. Vi ser allerede konturene av et økt antall store militærøvelser, og vi hører at det skal bygges ut flere radaranlegg og annen militær infrastruktur - noe som vil utfordre reindriftens rettigheter i store deler av landet. NRL må ha en strategi på hvordan vi skal imøtekomme disse utfordringene.    

Det store presset mot våre arealer gjør at man kan kjenne på en motløshet - fordi det blir så overveldende – både i antall saker og størrelse på planlagte utbygginger. Denne utviklingen – som har skjedd over tid - er en trussel mot reindriften, ikke bare som næring – men også som en kulturutøvelse. Derfor er det så viktig at vi selv skaper arenaer hvor vi kan drøfte strategier og problemstillinger i et fellesskap. Her vi jeg spesielt få trekke fram etableringen av Reindriftsnettverk mot kraftplaner i Finnmark. NRL vil tilby seg å fasilitere møtene, slik at vi bidrar til å skape faste rammer for møtene og hvor også vår arealrådgivningstjeneste kan bidra.     

Nedbyggingen av reindriftens beitearealer har fått skje med myndighetenes velsignelse, og hvor forskningen har basert seg på feilaktige teorier som har fått fatale konsekvenser for reindriften, spesielt i det sørsamiske området. Dette er forskning som også har blitt brukt som grunnlag i rettssaker, og som grunnlag for utforming av regelverk.  

Bevisstheten rundt at den reindriftsamiske befolkningen har vært utsatt for en systematisk forskjellsbehandling og urettferdighet synes nå å øke, og er også belyst i rapporten fra Sannhets- og forsoningskommisjonen.  

I Femund-dommen erkjente Høyesterett at lovforarbeidene til tidligere reindriftslover bærer et helt klart «…preg av å være skrevet i en tid hvor synet på samenes rettigheter var et annet enn i dag», og at «…de eldste forarbeidene viser en lite ærerik historie og en nedvurdering av samisk reindrift..».   

I desember 2023 gikk Norges Tekniske og Naturvitenskaplige Universitet ut og beklaget ovenfor den sørsamiske befolkningen om at de har brukt en «uriktig historieskriving» om den sørsamiske historie. Jeg vil heller kalle dette en historieforfalskning, hvor samene i området har blitt karakterisert som «innvandrere» i nyere tid. Den teorien har bidratt til å utradere reindriften og ødelegge mange reindriftsfamilier i store deler av det sørsamiske området.  

Vi kommer ikke til å akseptere en ytterligere marginalisering  

Historieforfalskning og urett begått av domstolene har bidratt til å marginalisere vår kultur. Det aksepterer vi ikke, og vi stiller krav om at denne uretten skal repareres.  

Våre erfaringsbaserte- og tradisjonelle kunnskaper SKAL være en naturlig del av kunnskapsgrunnlaget i alle inngrepssaker, og de kunnskapene er det kun reindriften selv som besitter. Dette er kunnskaper som ikke bare skal anvendes i forhold til arealbruk og inngrep, men også i forhold til rovviltsituasjonen. 

I løpet av våren har vi sett mange videoer fra reindriften som er delt på sosiale medier og som dokumenterer hvordan ørnen angriper og dreper reinkalver. Resultatet av dette er lav avkastning av flokken med påfølgende lav produksjon. I tillegg har vi tap til annet rovvilt. Dagens rovviltforvaltning er nærmest blitt en form for en gradvis tvangsavvikling av reindriften som vi ikke kan akseptere. Vi forventer at den pågående konsultasjonsprosessen om tiltakspakken om rovvilt vil utgjøre en forskjell, til det beste for reindriften og andre beitenæringer.  

En sak som har opprørt meg sterkt i året som har gått, er saken fra Lierne kommune i Trøndelag. Her ble en reineier dømt til seks måneders betinget fengsel i Frostating Lagmannsrett for å ha avlivet en binne med 2 unger som stadig gikk til angrep på flokken hans i kalvingsperioden. Høyesteretts ankeutvalg avviste anken, og dermed sitter vi igjen med en dom som mer eller mindre har satt nødvergebestemmelsen i naturmangfoldloven § 17 ut av spill, samtidig som vi nå mangler en rettsavklaring for de tilfeller hvor det oppstår konflikt mellom naturmangfoldloven og statens forpliktelser for samer som urfolk. 

Slike saker gir oss en følelse av at staten misbruker sin makt -ved å dømme oss som kriminelle, når vi forsøker å verne vårt livsgrunnlag. Det er helt uakseptabelt. Jeg håper og tror at klagen som sendes til FNs arbeidsgruppe for urfolks rettigheter i denne saken vil komme med avklaringer til fordel for reindriften. 

Det er dokumentert at både rovvilt- og inngrepssituasjonen utfordrer vår psykiske helse i form av angst og depresjoner fordi vår næring, kultur og levesett står på spill. Derfor må vi alle ta på oss ansvaret å være et medmenneske når ting røyner på for  våre kollegaer og naboer.  

Ta den ekstra telefonsamtalen med noen dere tror trenger det, dra på besøk, tør å stille spørsmålet «Hvordan går det med deg», og tør å gi et ærlig svar.  

Derfor er det så utrolig viktig at samiske unge setter fokus på psykisk helse. Jeg vil spesielt få takke Nils Arne Hætta fra Kautokeino, som åpent snakket om dette i et intervju tidligere i vinter – og der han oppfordret om å fjerne tabuer rundt dette temaet.  

Denne oppfordringen kom også fra Aslak Sokki i samme intervju, der han viste at «..livet som reindriftsame er beinhardt, og at man aldri kan vise svakhet». Jeg ønsker å snu litt på dette, og si at NETTOPP på grunn av det beinharde livet i næringen, er det viktig å snakke om psykisk helse.  Å gjøre det, vitner om styrke, og ikke det motsatte.  

Med disse ordene som avslutning, vil jeg få ønske dere fint og innholdsrikt landsmøte!

Takk for oppmerksomheten.   

Norgga Boazosápmelaččaid riikasearvi giitá Iŋgos Máhte Jovnna go jorgalii ráhpansárdni davvisámegillii. / Norske Reindriftsamers Landsforbund ønsker å takke John Henrik Eira for å ha oversatt åpningstalen til nordsamisk.